ΟΡΙΣΜΟΣ : Είναι οι ενέργειες με τις οποίες ο άνθρωπος κυριαρχεί όλο και περισσότερο πάνω στη φύση & ο αδιάκοπος αγώνας του για να ανυψωθεί σ’ ένα αληθινά πνευματικό και ελεύθερο ον.
ΔΙΑΙΡΕΣΗ :
1.τεχνικός πολιτισμός : αποβλέπει στην εξυπηρέτηση των υλικών αναγκών του ανθρώπου.
2.πνευματικός πολιτισμός : στοχεύει στην πραγματοποίηση όλων εκείνων των κατακτήσεων που καταξιώνουν τον άνθρωπο ως πνευματικό ον (πχ.αξίες αλήθειας, αγαθού, ελευθερίας…) .
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ :
Οι πολιτισμοί γεννιούνται από τις δυσκολίες που αντικρίζει ο άνθρωπος στην αδιάκοπη πάλη του με τις εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες ζωής, όταν βέβαια δεν τις αντιμετωπίζει παθητικά. Η ανάγκη είναι, λοιπόν, κίνητρο δημιουργίας πολιτισμού.Τα προβλήματα και οι δυσχέρειες, οι προκλήσεις και τα εμπόδια ενεργοποιούν τον άνθρωπο και τον θέτουν σε εγρήγορση, για να τα ξεπεράσει , να επιβιώσει και να βελτιώσει τη ζωή του. Ο άνθρωπος μέσα στην ιστορική του πορεία αντιμετώπισε την εχθρική φυσική πραγματικότητα. Προσπάθησε να την υποτάξει στις δικές του αξιώσεις, να αποδεσμευτεί από αυτήν και τα δεσμά της. Κάθε επίτευγμά του τον απελευθέρωνε από τις πιέσεις του φυσικού κόσμου.
Η κοινωνική συμβίωση, εξάλλου, του δημιούργησε νέες ανάγκες και προβλήματα. Θέσπισε κανόνες και θεσμούς που τον απάλλαξαν από τις αυθαιρεσίες των συνανθρώπων του. Δημιούργησε υλικά & πνευματικά επιτεύγματα για να αναβαθμίσει τη ζωή του και να καταξιωθεί και ο ίδιος. Κάθε επίτευγμά του επιβράβευε τη μακρά και επίπονη προσπάθειά του αλλά και τον απελευθέρωνε ακόμη περισσότερο από ανάγκες και προβλήματα αλλά και από τον ίδιο του τον εαυτό, τα φθοροποιά του πάθη ή τις αδυναμίες του…
Ανάγκες και πρόοδος: η πρόοδος είναι αποτέλεσμα των αναγκών του ανθρώπου. Όσο περισσότερες ανάγκες έχει ο άνθρωπος, τόσο περισσότερα μέσα αναζητεί και δημιουργεί για την ικανοποίησή τους. Τα μέσα αυτά είναι τα πολιτιστικά αγαθά. Αλλά και ο πολιτισμός με τη σειρά του πολλαπλασιάζει τις ανάγκες του ανθρώπου. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που δεν τελειώνει ποτέ…
Ανάγκες και ελευθερία: Για να ελευθερωθεί ο άνθρωπος, προσπαθεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες του, οι οποίες όμως ποτέ δεν εξαφανίζονται. Αυτή είναι η μοίρα του ανθρώπου, ένας αδιάκοπος αγώνας για την κατάκτηση της ελευθερίας του, που είναι πρόσκαιρη και σχετική.Μήπως, όμως, έτσι νοηματοδοτείται η ύπαρξή του;
- Ο δωδεκάλογος του γύφτου ( Κωστής Παλαμάς) « Όσα βουνά κι αν ανεβείτε, απ’ τις κορφές τους θ’ αγναντεύετε άλλες κορφές, ψηλότερες, μιαν άλλη πλάση ξελογιάστρα. Και στην κορφή σα φτάστε την κατάψηλη, πάλε θα καταλάβετε πως βρίσκεστε σαν πρώτα κάτου απ’ όλα τ’ άστρα…»
- « Ό,τι δε με σκοτώνει με κάνει πιο δυνατό» (Νίτσε)
Το ψωμί ( Μίλτος Σαχτούρης)
« Ένα τεράστιο καρβέλι, μια πελώρια φραντζόλα ζεστό ψωμί, είχε πέσει στο δρόμο από τον ουρανό.
Ένα παιδί… έκοβε και μοίραζε στον κόσμο γύρω, όμως και μια μικρή… έκοβε και μοίραζε κομμάτια γνήσιο ουρανό
Κι όλοι τώρα τρέχαν σ’ αυτή, λίγοι πηγαίναν στο ψωμί…
Ας μην το κρύβουμε.
Διψάμε για ουρανό ».
-Ποιες ανάγκες του ανθρώπου τονίζει ο ποιητής; Ποια θεωρεί βασικότερη;
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ- ΦΟΡΕΙΣ
- Γεωγραφικοί: πλούσιο έδαφος,κατάλληλο κλίμα=σταθερή αφετηρία δημιουργίας πολιτισμού.
- Οικονομικοί: η ανοδική πορεία στον οικονομικό τομέα είναι παράλληλα και πορεία πολιτιστική.
- Κοινωνικοί: ο πολιτισμός πηγάζει από την κοινωνική συμβίωση. Φορέας του είναι η συλλογική συνείδηση, το σύνολο των ανθρώπων, όχι μόνο μιας εποχής, αλλά όλων των εποχών(συσσωρευμένη γνώση/πολιτιστική παράδοση). Οι ξεχωριστές προσωπικότητες με τη δράση & την πνευματική τους ακτινοβολία είναι οδηγοί του λαού & καθοδηγητές του.
- Πολιτικοί: πολιτική οργάνωση, κανόνες, νόμοι.
- Ηθικοί: χωρίς ηθικότητα πολιτισμός δεν υφίσταται.
- Πνευματικοί: όσο ο άνθρωπος καλλιεργεί το πνεύμα του, τόσο και αναπτύσσει τον πολιτισμό του.
Σημαντικότατος παράγοντας είναι η αγωνιστική διάθεση & δράση του ατόμου καθώς και η συντονισμένη συλλογική δράση.
ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΗΣ
(χρήση για θετικά αποτελέσματα οποιασδήποτε έννοιας)
- ΥΛΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ: αυτοσυντήρηση, οικονομική άνεση & ανεξαρτησία, άνοδος του βιοτικού επιπέδου, αφθονία αγαθών & ανέσεων.
- ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ: απόκτηση γνώσεων & πνευματική καλλιέργεια, όξυνση του νου & διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων, καλλιέργεια κριτικής σκέψης & φαντασίας, απαλλαγή από άγνοια, αμάθεια, προλήψεις.
- ΗΘΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ: ηθικοποίηση του ατόμου, αυτοκυριαρχία & αυτοέλεγχο (το άτομο δαμάζει/ χαλιναγωγεί/ τιθασεύει τα πάθη του).
- ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ: οι ανθρώπινες σχέσεις διέπονται από κοινωνικές αρετές ( συνεργασία, αλληλοβοήθεια, αμοιβαίο σεβασμό…). Το άτομο γίνεται ενεργό μέλος της κοινωνίας με πρωτοβουλίες, αυτενέργεια & αγωνιστική διάθεση.
- ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ: ο ψυχικός βίος ενεργοποιείται, ευαισθητοποιείται, εκλεπτύνεται, εξελίσσεται. Το άτομο αποκτά ψυχική πληρότητα, ισορροπία, ευφορία.
- ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ: αγώνας για την πραγμάτωση των ανθρωπιστικών ιδεωδών(ειρήνη, ελευθερία, δημοκρατία).
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ
- Ο άνθρωπος αποκτώντας γνώσεις καλλιεργείται πνευματικά & διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες. (Το πνεύμα του βγαίνει από τον κλοιό της άγνοιας & της αμάθειας).
- Οξύνει το νου του & ασκεί την κριτική του ικανότητα.(Δεν χειραγωγείται πνευματικά από τους άλλους).
- Ιδιότητες: Εξυπνάδα,ευφυϊα,ευστροφία
Εφευρετικότητα,επινοητικότητα
Φαντασία,αντίληψη
Λογική,σύνεση
Ανήσυχο & ερευνητικό πνεύμα
1)Πώς θα χαρακτηρίζατε τον Οδυσσέα που ξεπερνά όλα τα εμπόδια με τη δύναμη του πνεύματος;
2)Τα βιβλία έχουν χαρακτηριστεί ως «φως στο σκοτάδι» & ως «ανοιχτό παράθυρο στον κόσμο».Πιστεύετε πως συντελούν στην πνευματική καλλιέργεια του ατόμου;
ΗΘΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ
- Ο άνθρωπος με τον αυτοέλεγχο & την αυτοκριτική μπορεί να οδηγηθεί στην αυτογνωσία & την αυτοβελτίωση.
- Πρέπει να κάνει έναν εσωτερικό διάλογο με τον εαυτό του & να χαλιναγωγεί τα πάθη του. Έτσι γίνεται : έντιμος,αξιοπρεπής,καλοσυνάτος & ευγενικός,υπεύθυνος & φιλαλήθης.
- Το άτομο,όταν έχει ηθικές αξίες στη ζωή του,έχει εσωτερική αυτάρκεια & σταθερές.Η ζωή του αποκτά νόημα & περιεχόμενο.Αλλά και η κοινωνία ευημερεί & προοδεύει,γιατί υπάρχει κοινωνική συνοχή & αλληλεγγύη.Σε κάθε άλλη περίπτωση η κοινωνία μετατρέπεται σε ζούγκλα,όπου επικρατεί το δίκιο του ισχυροτέρου.
1)Τι σημαίνει η λέξη αμοραλισμός;
2)Να σχηματίσετε δύο προτάσεις με τις λέξεις: ανενδοίαστος,αθέμιτα μέσα.
3)Στην εποχή μας υπάρχει κρίση αξιών. Η βία & η εγκληματικότητα είναι μια θλιβερή συνέπεια της σύγχρονης ηθικής κατάπτωσης.Να αναφέρετε κι άλλα δείγματα/συνέπειες ανηθικότητας.
Τη συγχρονη εποχή ο άνθρωπος έχει ριχτεί στο μάταιο κυνήγι των υλικών αγαθών. Έχει λησμονήσει τα γνήσια & αληθινά,τα πνευματικά αγαθά & τις ηθικές αξίες.Πότε όμως ένας άνθρωπος είναι πραγματικά πολιτισμένος;
ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ
- Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του «κοινωνικό ον»,δηλαδή νιώθει την ανάγκη για επαφή & επικοινωνία με το συνάνθρωπο. Αριστοτέλης: «Αυτός που ζει μόνος του είναι ή θηρίο ή θεός».
- Κάλυψη πρακτικών αναγκών (επίλυση προβλημάτων,εξασφάλιση επιβίωσης,καλύτερη οργάνωση ζωής), αλλά και κάλυψη συναισθηματικών αναγκών (εξωτερίκευση συναισθημάτων,μοίρασμα της χαράς & της λύπης,ανταλλαγή απόψεων,ηθική τελειοποίηση,ψυχική πληρότητα,ασφάλεια & αισιοδοξία).
- Κοινωνικές αρετές που πρέπει να διέπουν τις ανθρώπινες σχέσεις για να είναι αρμονικές (συνεργασία ,αλληλοβοήθεια , αλληλεγγύη, αμοιβαία κατανόηση & σεβασμός , διάλογος , ελευθερία με μέτρο κι όχι ασυδοσία ).
- Οι ανθρώπινες σχέσεις στην εποχή μας είναι αλλοτριωτικές:μοναξιά & ανωνυμία,σχέσεις τυπικές & απρόσωπες,επιφανειακές & επιδερμικές αλλά και ιδιοτελείς/υστερόβουλες/συμφεροντολογικές/κίβδηλες.
1)Αίτια για τις αλλοτριωτικές/αποξενωτικές σχέσεις της εποχής μας:
Ο ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ ΤΟΥ ΡΟΝΤΕΝ
Προβάλλεται ο σκεπτόμενος άνθρωπος, με τη σωματική αλλά και διανοητική ρώμη.Είναι πνεύμα ανήσυχο, φιλοπερίεργο & φιλομαθές. Ψάχνει, ερευνά, διαλέγεται με τα πάντα. Κρίνει & επεξεργάζεται λογικά τα μηνύματα & τα πρότυπα που του προβάλλουν.Έτσι δεν μπορούν να τον χειραγωγήσουν & να τον αποπροσανατολίσουν οι άλλοι. Είναι οξυδερκής και εύστροφος. Καρπός της εσωτερικής του ανησυχίας είναι μια στέρεη πνευματική ζωή και ελευθερία.
ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΖΩΗ
- Παρατήρηση, πνευματική ετοιμότητα. Κριτική εμβάθυνση, επεξεργασία των κοινωνικών δεδομένων, στοχασμός. Πείρα. Πνευματικές ανησυχίες και όχι μόνο ενασχόληση με πρακτικά/υλικά ζητήματα. Βαθιά βιώματα.
- Αυτοσυγκέντρωση & περισυλλογή, αγρύπνια συνείδησης, αυτοκριτική, αυτοβελτίωση. Μεστή αυτοσυνειδησία.
– Να σχολιάσετε τις φράσεις :
« Πάντα ανοιχτά, πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου».
« Ο άνθρωπος που δεν έχει χάσει το προνόμιο της εσωτερικής ζωής δεν χειραγωγείται από τους άλλους, δεν υφίσταται παθητικά την ιστορία αλλά τη διαμορφώνει και ο ίδιος ».
